6 Eylül 2015 Pazar

Lazca Sumexi "Hemşinli" Adı Üzerine

Bütün Hemşinlilerin anayurdu Rize'nin Hemşin, Çamlıhemşin ve Çayeli Senoz-Kaptanpaşa köyleridir, ki buraya Hemşin, bu memleketin insanlarına da Hemşinli denir. Hopa Hemşinliler dahil, batıda ve doğuda yaşayan bütün Hemşinliler çeşitli dönemlerde işbu Hemşin'den gitmedirler. Bu dağılma muhtemelen 18. yüzyılda yaşanmıştır.

Üç dere: Fırtına, Pazar (Pazoni) ve Senoz derelerinin havzasında yaşayan bu topluluk, doğal olarak denize açılma noktasında Lazlarla temas kurmuştur. Bu bölge ile doğrudan teması olan Lazlar, yani Ardeşenli, Çamlıhemşinli ve Pazarlı Lazalar, bu yöre halkına, yani Hemşinlilere Sumexi ve memleketlerine, yani Hemşin'e de Sumexiti derler. Aynı şekilde, Hemşinli kadınlara da Fırtına havzası halkı Sumexisa tabirini kullanır.
Daha iyi anlamak adına özetlersek,
Hemşinli             >> Sumexi
Hemşin               >> Sumexiti
Hemşinli kadın   >> Sumexisa
Yöremizin seçkin (!) tarihçilerinden Muzaffer Arıcı "Rize" adlı kitabında diyor ki, «Lazlar ki, onların da ataları Türk’tür, komşuları Gürcülere Gürcü, Megrellere Megrel, Türklere de Türkçe konuşanlara da SU MEĞHI derler, üç yel/üç kol/üç ok manasını taşır. Yani bu deyim Türkçe konuşanların tümüne şamil olup, Oğuz boyunun Üç oklar grubunu bize gösteren en kuvvetli delildir. Lazlara da mı böyle söyleyin diye baskı yapıldı?»
Muzaffer Bey'in iddia ettiği gibi değil tabii ki, Lazlar sadece Hemşinlilere Sumexi derler, Heşinlilerin Türkçe konuşması üzerinden gidip, bütün Türkçe konuşanlara Sumexi dendiği gibi bir genelleme yapmak yanlış olur. Çünkü herkes, Hemşinliler de dahil olmak üzere anadilleri Türkçe olan Hemşinliler ile Rizelileri birbirinden ayırırlar. Yöre tabiri ile Hemşinliler Hemşinlidir, Rizeliler Horum!
Sumexi'ye gelince, Muzaffer Bey bu kelimeyi Hemşinlilerin Ermeni olmadığına dair bir delil olarak sürer. Kendi etimolojisiyle, Sumexi'yi Lazca sum "üç" ve ixi "yel" ile açıklar ve nasıl başardığı belli olmasa da üç yel'i üç kol'a ve oradan Oğuzların meşhur Üç Ok'una bağlar (http://www.hemsinliyiz.biz/index.php/Thread/19654-Muzaffer-ARICI/).
Peki gerçekten öyle mi?
Etrafımızı biraz araştırınca, kelimenin Muzaffer Arıcı'nın söylediğinin tam tersine bir delil oluşturduğu ortaya çıkıyor. Kafkasya sahasında Ermeni adlandırmaları Lazca Sumexi kelimesi ile uyuşuyor. Gürcüler Ermenilere Somexi, Ermenistan'a da Somxeti diyorlar. Megreller de Somexi'yi kullanıyorlar Ermeni anlamında. Osetler Ermenilere Somix, Abhazlar ise Āş°āmāx̍ diyorlar. Avarlar da Ermenistan'a t͡s’amuq͡χː adı veriyorlar.
Kelimenin net bir etimolojisi  yapılamamış. Ekseri Gürcüce samxreti "güney" anlamındaki kelimeyle açıklanmaya çalışılmış, halk etimolokları tarafından. Fakat daha makul bir önerme Diakonoff tarafından yapılmış. Buna göre Fırat vadisinin üst taraflarını ifade eden ve bir dönem Proto-Ermenilerin Güney Kafkasyalı kabilelerle bir arada ya da komşu olarak yaşadıkları sanılan, Akadca Suxmu, Hititçe Zuhma adı verilen bölgenin isminden Somexi/Sumexi adının Güney Kafkasyalı halkların dillerinde korunmuş olduğu yönünde.

Sonuçta, aslında Lazlar Hemşinlilere Sumexi yani Ermeni diyorlar, kendi dillerinde. Lazların direkt temas kurdukları bu Ermeni toplumu gittikçe Hıristiyan Ermeni gruptan ayrılınca, Türkçe Ermeni kelimesini Ermeniler için, Lazca Sumexi kelimesini de sırf Hemşinliler için kullanır olmuşlar.  Bunun nedeni günümüzde artık Hemşinli ile Ermeni toplumlarının kökensel bir geçmiş yadsınamamakla birlikte, birbirinden oldukça farklı birer grup olarak var olmalarıdır.

30 Temmuz 2015 Perşembe

Zehirli Ballar Diyarından - Deli Bal ve Rhododendron


            Gel sevduğum kaçalum,
            Dağlar olsun evumuz.
            Her komardan bir yaprak
            Olsun kiremidumuz.

Tanınmış Alman bitkibilimci Karl Koch 1840’larda bitki derlemek üzere Trabzon Vilayetine gelir. Trabzon valisi neden geldiklerini sual edince, Koch, lisan-ı münasiple meramını şöyle anlatır: “Ülkemde Kral Hazretleri hasta, ülkemizin bilgeleri Lazistan dağlarının ebedi buz ve karla kaplı tepelerinde harika bitkiler olduğunu, eski kutsal bir kitaptan okumuşlar. Kendileri de bizi sağlıklarının geri gelmesi için gönderdiler.” Bu ifadeler o zamanlar Lazistan olarak bilinen eski Pontus’un bitki ve şifa yönündeki mistik şöhretini modern Avrupa’ya yeniden hatırlatmış olmalıdır.
Ünü Eski Yunanı aşıp, eski kutsal kitaplara kadar girmiş, Hollywood’a dayanmış Doğu Karadeniz dağlarının “efsanevi” alametifarikalarından en birincisi deli baldır.
Deli baldan etkilenmiş Roma askerleri.
2009 yapımı Sherlock Holmes adlı filmde, Holmes’i canlandıran Robert Downey filmin sonunda şöyle der: “Rhododendron ponticum nektarından elde edilen bir zehir var, Türkiye’nin Karadeniz kıyısında ölümcül felce sebep olduğu için kötü bir nam salmıştır. Yöresel adı deli balı hastalığıdır.” Filmde kötü adam Lord Blackwood, bu zehri kullanarak kendini ölü gibi göstermeyi başarır. Ancak keskin zekâlı dedektifimiz engin genel kültürü ile bu hileyi fark eder.
Her ne kadar, filmde bahsi geçen zehir, nabzı sıfıra indirip sizi dirilmek üzere öldürmese de, Karadeniz’de yetişen Rhododendron türlerinin hafif ya da orta şiddette zehirlenmelere neden olabildiği bir gerçektir. Zehirlenmeye grayanotoksin denen bir zehir sebep olur. Toksin, iskelet ve kalp kası, nöronlar ve merkezi sinir sistemini etkiler. Doza bağlı olarak grayanotoksin alımını takiben birkaç dakika ile 2-3 saat içinde tükürük salgısında artış, kusma ve özellikle ağız çevresi ile uzuvlarda uyuşma baş gösterir. Daha sonra tansiyonda düşme ve kalp ritminde azalma gerçekleşir. Ciddi zehirlenmelerde koordinasyon bozukluğu, bilinç değişikliği ve nöbet görülebilir. Kalp kapakçıklarında ileti bozukluklarına bağlı kasılmalar görülebilir ve kalp atım sayısının normalden aşırı bir şekilde artması durumu gelişebilir. Semptomlar genel olarak 24 saatte geri döner.
Grayanotoksin, bitkinin yaprak ve çiçeklerinde bulunur. Bu çiçeklerin nektarından elde edilen balda da söz konusu toksin fazlasıyla mevcuttur. Bu bal, Sherlock Holmes’un da dediği gibi, deli bal namıyla meşhurdur.
Deli bal ile ilgili en eski kayıt, Xenophon’a (MÖ 430-354) ait. MÖ 400’lerde kaleme aldığı Anabasis adlı savaş seyahatlerini anlattığı kitabında, Xenophon, Persia dönüşü, Trabzon civarında başlarından geçen bir olayı anlatır:
“Bu köylerde onları şaşırtan bir tek şeyle karşılaştılar: Birçok kovan vardı ve bu kovanlardaki peteklerden bal yiyen askerler kustular, ishal oldular ve içlerinden hiç biri ayakta duramıyordu; az yiyenler körkütük sarhoş olmuş insanlara, çok yiyenlerse azgın çılgınlara, hatta can çekişen insanlara benziyorlardı. Bu durumda birçoğu bir bozgun sonrasındaymış gibi yere serilmiş büyük bir umutsuzluk başlamıştı. Ertesi gün kimsenin ölmediği görüldü ve sarhoşluk yaklaşık olarak bir gün önce başladığı saatte geçti. Üçüncü ve dördüncü gün müshil almış gibi bitkin düşmüş halde ayaklandılar.”
Aristotales’e (MÖ 384-322) isnat edilen De Mirabilibus Auscultationibus adlı esere göre, Pontus’ta arılar, sağlıklı bir insanı deliye çevirebilen, şimşir ağacından sert kokulu bir bal yaparlarmış. Bu kayıtta deli balın şifalı özelliğine de değinilir ve söz konusu balın epilepsi tedavisinde kullanıldığı belirtilir.
Plinius (MS 23-78), Naturalis Historiae adlı dünyanın ilk ansiklopedisi sayılan 37 kitaplık eserinde deli baldan birkaç kez bahsedilmektedir. Plinius, Pontus’u “zehirli ballar diyarı” olarak nitelendirmesine bakılırsa, Xenophon’un anlattığı hikâyenin Eski Yunan’da oldukça popüler olduğu anlaşılıyor.
“Arıların yiyeceği o kadar önemlidir ki bu yüzden balları bile zehirli olabilir. Pontus’ta Herakleia’da aynı arılardan olan ballar bir kaç yıl sonra öldürücü olurlar. Otoriteler bu balların hangi çiçeklerden yapıldığını açıklamamışlardır. ... Bir çeşit bal daha vardır ki, aynı Pontus bölgesindeki insanlar arasında yaygındır ve meydana getirdiği çılgınlığa maenomenon denir. … Balmumunun en iyisi Punic olarak adlandırılır. Aslında çok sarıdır, ama zehirli ballar diyarı Pontus’ta üretilmektedir.”
Mainómenon Yunancada “kızgın, çıldırmış” demektir.
Deli bal hakkında en ilginç hikaye Amasyalı Strabon’a (MÖ 64-MS 24) aittir. Strabon, Geographica adlı eserinde deli bal hakkında enteresan bir olay nakleder:
“Heptakometler, Pompeus’un ordusu dağlık ülkeden geçerken, üç Roma bölüğünü imha etmiştir. Bunlar, ağaç dallarındaki peteklerden elde edilen deli balı kâselere koyup yol üzerine bıraktılar ve askerler bunu yiyip de bilinçlerini kaybedince, onlara saldırarak kolayca hepsini saf dışı ettiler.”
Bazı araştırmacılar, bu şekilde kullanılan deli balı, tarihin ilk biyolojik silahı olarak kabul etmektedirler.
Mistik bir doğu efsanesi olarak, sevilerek anlatılan, Medea ve Arganotlar hikayesi ile gizemi daha da ürkütücü bir hal alan zehirli ballar diyarı Pontus ve Doğu Karadeniz’in ve ballarının, üzerinden yüzyıllar geçmesine rağmen, hala aynı şöhretini koruyor olması oldukça istikrarlı bir “geleneksel arıcılık” faaliyetine işaret ediyor.
Eski Yunan ve Romalılar balı çıldırtan bitkiyi her ne kadar yanlış tespit edip, şimşiri suçlamışlarsa da kadim zamanın arıcılarının soyundan gelen Karadeniz’in şimdiki arıcıları, ataları kadar iyi tanıyorlar bu bitkiyi.
Mşkeri - Rhododendron ponticum 
Bilim çevresinde Yunanca adıyla tanınan Rhododendron (rhodon ‘gül’ ve dendron ‘ağaç’ demektir) Türkçede daha ziyade ormangülü olarak bilinir. Lazcasıysa mşkeri'dir. Halk ağzında, her dem yeşil, mor çiçekli R. ponticum türüne kafil/kuful (Vakfıkebir), kara ağu (Giresun), zelenika (Kırklareli) ağugülü / ağu (Bartın) ve Doğu Karadeniz’de komar adı verilir. Ağu adı zehir anlamındaki ağı ile aynı kelimedir. Komar kocayemiş olarak bildiğimiz Arbutus unedo adlı çalının Yunan dilindeki isminden Türkçeye geçmiştir: κούμαρο kúmaro. R. Ponticum Türkiye’deki en yaygın Rhododendron türüdür; Istranca-Çatalca Bölümü ve Karadeniz Bölgesi’nin Karadeniz’e bakan rutubetli yamaçlarında yetişir.
R. luteum yani Lazcasıyla yeli, en yaygın ikinci türdür. Çatalca-Kocaeli Bölümü, Karadeniz Bölgesi ve İç-Batı Anadolu Bölümü’nde yetişir. Çiçekleri sarıdır ve kışın yaprak döken ender türlerdendir. Halk arasında sarı ağu (Bartın) olarak bilinen bu türe, Doğu Karadeniz’de zifin/cifin/çifin/sifin/zifina ve Artvin’de yel adı verilir. Zifin Yunanca, yel ise Gürcücedir. 
Yeli -Rhododendron luteum
Bitkinin endemik bir türü olan R. Caucasicum, Kafkas dağ silsilesinin devamı olan Doğu Karadeniz Bölgesi ve Erzurum-Kars Bölümü’nde, yaylalarda yetişir. Çiçekleri beyaz, kendisi bodur bir türdür.
Sadece Doğu Karadeniz dağlarında yetişen kırmızı çiçekli R. smirnowii ve beyaz çiçekli, R. ungernii nadir görülen türlerdir. Sonuncusunun yapraklarının altı beyaz tüylerle kaplıdır ve körpe filizleri oldukça yapışkan bir özsu salgılar. Beyaz çiçekli bu iki türe Lazcada mşkerikçe adı verilir.
Mşkerikçe - Rhododendron ungernii
Bu türlerden başka, hibritler de kayda geçmiştir. Sadece Doğu Karadeniz Bölgesinde tespit edilen bu hibritler yukarıda saydığımız türlerin çaprazlaması ile oluşmuşlardır: Rhododendron x davisianum (R. smirnovii x R. caucasicum), Rhododendron x filidactylis (R. ponticum x R. ungernii), Rhododendron x rosifaciens (R. smirnowii x R. ungernii), Rhododendron x sochadzeae (R. ponticum x R. caucasicum).
Yerel arıcılara göre arılar zifin ağacına konmaz, ondan nektar almazlarmış. Bu yüzden deli bal komar ağacının nektarından kaynaklanır. Eski zamanlarda komar çok sık yetiştiği için, Mayıs sonlarında komar çiçeği mevsimi bitince kovanlar sağılır ve komar balı diğer ballardan ayrılarak saklanırdı. Bunu zehirlenmekten korktukları için değil, taze bal yemek ve asıl bal zamanı olan kestane balına kovanda yer ayırmak için yaparlardı. Ayrıca komar balının kendine has rayihası ve tadı da komarla diğer balların karıştırılmaması için geçerli bir sebepti.
Yörede bal tutması denen zehirlenme uyuşma, kusma, halsizlik ve baygınlık ile kendini gösterir. Bir-iki gün sürer ve etkisini kaybeder. Ekseri taze bal yenirse bal tutar, Plinius’un belirttiğinin aksine beklemiş balın tutmadığına inanılır.
Geleneksel olarak bal tutmasında kişi soğuk su ile yıkanır. Bal tutmasının panzehirinin soğan olduğu söylenir. Arıcıların iddiasına göre, baş soğanı çiğ olarak yemek bal tutmasını çabucak iyileştir!

Günümüzde deli bal ilaçlık olarak satılmakta ve dünyanın her yerinden alıcı bulmaktadır. Avusturalya’da yaşanmış bir deli bal zehirlenmesinde, zehirlenmeye sebep olan balın Karadeniz’den edinildiği bildirilmiştir. Aslında Rhododendron türlerinin çok az bir kısmında söz konusu toksin yok. R. ponticum ve R. luteum’den başka, ABD’de Oregon’dan Güney Kaliforniya’ya kadar olan bölgede yetişen Rhododendron occidentale, yine British Columbia (Kanada) ve Kaliforniya’da bulunan Rhododendron macrophyllum ve British Columbia, Kolorado ile Oregon’da yetişen Rhododendron albiflorum grayanotoksin üreten diğer türlerdir. Bununla birlikte, botanik parklarda ve bitki koleksiyonlarındaki R. ponticum’ların da bazı zehirlenmelere sebep olduğu tespit edilmiş. Sadece çiçeklerinden değil, yapraklarından da yiyen hayvanlarda zehirlenmeler ve hatta ölümler gerçekleştiği kayıt altına alınmış. Bir botanikçinin tek bir damla komar nektarından ötürü zehirlendiği bile kayıt altındadır! Bununla birlikte, çocukken komar çiçeklerini afiyetle yediğimizi çok iyi hatırlıyorum. Yapraklarını da çekinmeden çiğnerdik. Hatta açık ateşte ekmek pişirirken ekmeği külden korumak için komar yaprakları örtülürdü. Keskin kokulu zifin çiçeklerinden de çocuk başımıza kolonyalar yaptığımızı hatırlarım. Duyduğuma göre mor ormangülünden reçel de yaparlarmış. Ben yakıştırırım!

12 Mart 2015 Perşembe

Yeni Bilgiler Işığında İskender Chitaşi


İskender Chitaşi, Bakü 1930
İskender Tzitaşi, Iskender Ǯitaşi Rusça: Искандер Циташи Теймуразович İskander Tsitaşi Teymurazoviç (d. Ekim 1904 Viçe - Osmanlı İmparatorluğu — ö. 22 Haziran 1938 Tiflis - Gürcistan SSC) Laz Dilbilimci, eğitmen, yazar ve aktivist.
İlkokula Viçe (Fındıklı)'de başladı. Rusya'da gurbetçilik yapan babasının ve amcasının yanında giderek tahsiline burada devam etti. İlk öğrenimini Rusya'nın değişik şehirlerinde; Batum, Kutaisi ve Voronej'de tamamladı. Komünist olan amcasının da etkisiyle bu fikre gönülden bağlanmış ve bütün hayatını idealist bir Komünist olarak yaşamıştır. Birinci Dünya Savaşıyıllarında, yaşı küçük olmasına rağmen amcasıyla birlikte Kızılordu'ya girdi. 1921'de Mamisson Geçidi harekatına katıldı. 3. ve 2. topçu alaylarında savaştı.
1922'de askerlik yaşı tutmadığından ordudan terhis edildi ve tahsil için Moskova'ya gönderildi. Burada ve Kafkasya'da pek çok Pioner teşkilatının kuruluşunda yer aldı. 1924'te Gürcüstan Komsomolunun Merkezi Komitesi Chitaşi'yi Güney Osetya’ya Pioner teşkilatı oluşturmak için gönderildi, orada 1927'yılına kadar vilayet Pioner bürosunun başkanı ve vilayet komitesi bürosunun üyesi olarak kaldı. Aynı yıl Gürcüstan Lenin Komünist Gençler İttifakı (LKGİ) Merkezi Komitesi Chitaşi'yiAcaristan'a Lazlar arasında çalışmaya göndermiş, burada Vilayet Komitesinin Zaçoroh (Çoruh'un batı bölgesi) ilçesinde eğitici, sonraysa Gürcistan LKGİ Acaristan Vilayet Komitesinin informasyon şubesi müdürü ve ajitasyon-propaganda şubesi müdür muavinliği görevinde çalıştı.
1928'de Vilayet Komitesi Chitaşi'yi Bilimsel Araştırmalar Doğu Halkları Milli ve Etnik Medeniyetler Enstitüsü'ne yüksek tahsil için gönderdi ve burada aspirant (Lisans üstü) oldu. Enstitüde Nikolay Marr'ın derslerini takip etti ve bizzat onun rehberliğinde Lazca çalışmalarına katıldı. Marr'ın Yafetoloji adını verdiği dilbilim kuramı üzerine çalıştı.
Chitaşi'nin Azerbaycanlı eşi Yusufzade-Chitaşi

1929 yılının yazında Gürcistan Komünist Partisi Vilayet Komitesinin milli azınlıklar sektörü Chitaşi'yi, Türkiye'ye kitleler halinde göç eden Abhazya Lazının göçünü durdurmak amacıyla Lazlar arasında çalışmak üzere görevlendirdi.
1929 başında Gürcistan ve Abhazya'daki Lazlarla birlikte Nikolay Marr'ın analitik yöntemi model alınarak, değiştirilmiş Latin karakterlere sahip, ilk Lazca alfabeyi hazırladı. Bu alfabenin kullanıldığı, Lazcanın ilk gazetesi Mçita Murutsxi (Kızıl Yıldız)'yi, Muhammet Vanlişi, Rıza Bibinoğlu, Helim Hazirişi ve Nazım Kurtoğlu ile birlikte 7 Kasım 1929 Perşembe günü yayınladı. Bizzat Mustafa Kemal'in emriyle Türkiye'ye sokulması yasaklanan gazete, Türkiye'den gelen tepki üzerine ikinci sayıdan sonra kapanmıştır.
1930 Mayısında Sovyet Doğu Halkları Enstitüsü'nde tekrar tahsile başladı. Bu dönemde Hasan Xelimişi, Mehmet Aşık gibi Laz gençleriyle tanıştı.
1931 yılı Ocağında Bilimler Akademisi Başkanlık Heyetinin kararı ile Tiflis şehrine, Kafkas Tarih-Arkeoloji Enstitüsü'ne gönderildi. Burada Kafkas Tarih-Arkeoloji Enstitüsü'nün Transkafkasya Tarih-Arkeoloji Enstitüsü'ne, sonra Kafkasoloji Enstitüsüne, daha sonra ise SSCB Bilimler Akademisi Transkafkasya Şubesi'ne çevrilmesine katıldı. Burada 1. dereceli araştırmacı unvanını aldı.
Mç̆ita Muruʒxi gazetesinin Türkiye'ye
sokulmasını yasaklayan Atatürk imzalı
bakanlar kurulu kararı.

Transkafkasya Şubesi'nin kararı ile Azerbaycan’ın talebi doğrultusunda Bakü’ye Azerbaycan Dil, Edebiyat ve Sanat Enstitüsü'ne araştırmacı ve aspirantlara dilbilim eğitmeni olarak gönderildi.
Burada 4 Ocak 1933 yılına kadar çalıştıktan sonra 15 Ekime dek, Bilimler Akademisi Transkafkasya Şubesi Azerbaycan Bölümünde önce dil seksiyonunun, sonra dil sektörünün başkanlığını yaptı.
Tümbirlik Komünist Partisi Transkafkasya Komitesi'nin okul birimi kararı ile 1933 Aralık ayında Lazca ders kitapları hazırlamak üzere Sohum'a gitti. Burada üç ay çalışarak ilk Lazca ders kitaplarını hazırladı.
Aynı yıl Bakü'ye dönerek Kafkasoloji Enstitüsü'nde çalışmaya başladı. 1935 yılının Mayısından 1936 yılının Mayısına kadar aynı enstitünün Lazoloji Seksiyonu'nun başkanı ve dil sektöründe de araştırmacı olarak çalıştı.
Bu arada Enstitü bünyesinde Dağıstan dilleri olan Tsakhur ve Udi dilleri için alfabeler hazırladı.
Chitaşi en büyük politik destekçilerinden Nestor Lakoba'nın Aralık 1936'da ölümünden sonra, Gürcistan'ın önde gelen bilim adamalarıyla Laz dili ve Laz sorunu hakkında fikir ayrılığına düştü ve istenmeyen adam durumuna geldi. Özellikle meslektaşı olan ve aynı enstitüde birbirlerine rakip olarak çalıştıkları Arnold Çikobava (1898-1985) ile olan gerginlik giderek büyüdü. Gürcistan’ın en saygın akademisyenlerinden biri olmakla birlikte Lazcaya özel bir ilgi duyan Çikobava Lazcanın edebi bir dil olarak yaşatılması ve Latin kökenli Lazca alfabe konularında Chitaşi ile taban tabana zıt düşmüştü. Çikobava, Lazcanın "ev dili" olarak kalmakla birlikte, Lazlar için edebi dilin Gürcüce olmasını, Lazcanın yazılacaksa Gürcü Alfabesi ile yazılması gerektiğini ve Latin alfabesinin terk edilmesini savunuyordu.
Bu gerginlik Gürcü milliyetçiler ve onların politik bağlantıları ile İskender’in arasını açmıştır. Özellikle alfabe konusundaki fikir ayrılığı o dönem SSCB'deki konjonktürün de bir yansımasıydı. Abhazya’da 1926’da Nikolay Marr tarafından oluşturulan Latin temelli Abhaz alfabesi revize edilerek 1938'e kadar kullanılmış, aynı yıl Gürcü bilim adamlarının baskısıyla değiştirilerek yerine Çikobava ve ekibinin hazırladığı Gürcü Alfabesini getirildi. Sovyetlerde Alfabenin Latinleştirilmesi 1922 yılında başlayan bir eğilimdi ve 1936’da bu politikadan vazgeçilinceye dek Sovyetler'deki pek çok azınlık dili için Latin alfabeleri oluşturulmuştu. 1936’dan sonra bu alfabeler Kirillerştirildi. Ancak Gürcistan kendi hakimiyet alanında Kirilleştirme yerine Gürcüleştirmeyi başardı. Bunda Gürcistan'ın Sovyet iktidarındaki özel konumu, Stalin ve Beria'nın Gürcü olması gibi faktörler etkili olmuştur.
Muhtemelen bir tehlike olarak gördüğü Chitaşi'yi ortadan kaldırmak üzere Çikobava'nın talebi ve Beriya'nın emriyle Chitaşi hakkında 10 Haziran 1938'de, Stalin ve Molotov imzalı "Gürcistan SSC’nde SSCB Yüksek Mahkemesi Askeri Heyeti tarafından yargılanmaya tabi kişiler listesi"ne alındı.
21 Haziran 1938’de Troyka'da yargılandı idam cezasına çarptırıldı, cezası 22 Haziran Çarşamba günü Tiflis'te infaz edildi.
Mahkeme tutanağında Chitaşi'nin ölüm cezasına çarptırılmasına sebep olan suçu "İncelenen dosyalar, kişinin Abhazya'daki Laz halkı arasında casus, isyancı, terörist, yönlendirici faaliyetler yürüten bir organizasyonun aktif üyesi olduğu yönündeki suçlamaları haklı çıkarmaktadır. Bu organizasyonun ilerideki lideri olan kişi, Türk istihbaratı yararına yönlendirici, zarar verici ve casus faaliyetler yürütmüştür." şeklinde açıklanmıştır. Tutanağa "Kişi suçunu kabul etmiştir." notu düşülmüştür.
“Büyük Terör” olarak adlandırılan 1936-38 döneminde Gürcistan SSC'de özellikle Abhazya kökenli 43 Laz aynı ya da benzer gerekçelerle idam edilmiştir.
Mç̆ita Muruʒxi gazetesinde kullanılan Lazca alfabe.

Lazuri Alboni (Laz Alfabesi)
Chitaşi 1929 yazında ilk Lazca dil kurultayını Abhazya'da toplamış ve burada Nikolay Marr'ın geliştirdiği analitik yöntemle Latin alfabesi esaslı ilk Lazca alfabeyi oluşturdu. Ancak bir yıl sonra, bu alfabeyi Türk ve Azeri alfabelerini de dikkate alarak revize etmiş ve ölümüne kadar SSCB'de gerek ders kitaplarında gerekse Laz okullarında okutulan alfabeyi geliştirmiştir. Bununla birlikte, Çikobava gibi Gürcü bilim adamları, bu alfabeyi görmezden gelerek Gürcü alfabesini kullanmışlardır.

Mç̆ita Muruʒxi gazetesinin 1. sayısı, 1929.
Mç̆ita Muruʒxi Gazetesi (Kızıl Yıldız)
Chitaşi'nin Muhammet Vanlişi, Rıza Bibinoğlu, Helim Hazirişi ve Nazım Kurtoğlu ile birlikte Abhazya'nın Sohum kentinde, Abhazya Komünist Partisi Merkez Yürütme Kurulu'nun yayın organı olarak çıkmaya başlayan gazete, Lazcanın da ilk gazetesidir. Sadece iki sayı yayınlanabilen gazetenin birinci sayısı 7 Kasım 1929 Perşembe günü, İkinci sayısı ise Aralık 1929'da çıkmıştır. Bizzat Mustafa Kemal'in emriyle Türkiye'ye sokulması yasaklanan gazete, Türkiye'den gelen tepki üzerine ikinci sayısından sonra kapanmıştır.

Mç̆ita Lazistani (Kızıl Lazistan) Kolhozu
Abhazya'dan kitleler halinde göç eden Lazlara iş imkanı sağlamak üzere Oçamçire yakınlarındaki Skurça vadisinde kurulmuş bir kolhozdur. Bu kolhozun bir benzeri Abhazya'daki Bzip Vadisinde de kurmuşlardır. Chitaşi'nin kurucularından olduğu kolhoz bir süre sonra dağılmıştır. Kolhoz adından ötürü Türkiye istihbaratı tarafından tehdit olarak görülmüş ve bazı ajanlarla kolhozun dağıtılması için çalışmıştır.
Laz Okulları
Abhazya'da ve Acaristan'ın Sarpi köyünde 1933'te açılıp aralıklarla 1936'ya kadar Lazca eğitim veren okullar. Bu okullarda Chitaşi ve ekibi tarafından hazırlanmış Lazca ders kitapları okutulmuştur. Okullar Gürcistan'ın baskısıyla bazı şahitliklere göre "bu kadar Lazca öğrendiğiniz yeter, artık biraz da Gürcüce öğrenin" diyerek Gürcüceye dönüştürülmüştür.
Lazca Ders Kitapları
Alfabe kitabı "Alboni" 1935
Chitaşi ve ekibinin 1932-1937 yılları arasında Laz okullarında okutulmak üzere hazırladığı ders kitapları şunlardır:
* 1932 Çquni Çhara – Albonişi Supara (Yazınımız - Alfabe Kitabı): Laz çocuklarına anadillerinde okuma-yazma öğretmeyi amaçlayan bir kitaptır. İlk Lazca ders kitabıdır.
* 1933 Oxesapuşi Supara (Hesap Kitabı): Rus matematikçi ve pedagog Natia Popova’nın aynı adlı Rusça ders kitabından çevirisidir. Bazı bölümler İskender tarafından eklenmiş ve Lazcaya çevrilmiştir. İki ciltten oluşan kitap 1. ve 2. sınıflar içindir.
* 1935 Alboni (Alfabe): Laz alfabesini öğretmeye yönelik bir alfabe kitabıdır.
* 1937 Okitxuşeni Supara (Okuma Kitabı): İlkokul 2. sınıfları için hazırlanmış bir ders kitabıdır. “Hayat bilgisi” muadili olan ders konularını içerir. Kitap iki cilt olarak yayımlanmakla birlikte günümüze sadece 2. cildi ulaşmıştır, 1. sınıflar için hazırlandığı anlaşılan 1. cildi ise kayıptır.

16 Ocak 2015 Cuma

My Visit to Düzce University: Kartvelism is Not Idle!

During my stay in Germany, I received good news via our ex-foreign affairs Minister Yaşar Yakış. We had last winter interviewed Mr. Yaşar for the Ağani Murutsxi in the Laz language. During the interview I had mentioned to Mr. Yasar our efforts to create a “Laz Language and Literature” programme at universities located in Rize and Artvin. Mr. Yasar had in turn asked me whether we had submitted a proposal to Düzce University in this regard and also told us that he personally knew the Chancellor and would discuss the matter further with her.

Mr. Yasar must surely have contacted the Chancellor as she, Prof. Funda Sivrikaya Şerifoğlu, last week stated their intention to speed up the process of opening the “Laz Language and Literature” programme and they would therefore require 3 academicians who have gained their doctorate in the Laz language; she had also asked from where such staff could be found. Mr. Yasar had in turn directed Prof. Şerifoglu’s question to me.  Following on from these developments, on the morning of Friday 19th December at the invitation of the madame Chancellor, I was en route to Düzce. Having arrived there and toured the city centre for a while, I made my way by bus to the university in order to attend the meeting at 2 o'clock. I must state that, Düzce University is quite outside of the city on the outskirts. Being situated in the north of Düzce in the Konuralp district, it is located over a wide area. The Konuralp district is composed of the villages that are home to the year 93* emigree Çxala Lazs, such as  Suncuk, Sancakdere Osmança, Kabalak, Düzköy, Boğaziçi. (* Translator’s note: Year 93 refers to the Ottoman-Russian War that took place in the years 1877-1878, which equals to the year 93 according to the old calendar system used by the Ottoman Empire. Those Lazs who had migrated to today’s Marmara region are called as the “year 93 emigrees)

At precisely 2 o'clock I was at the university. A little later, the Chancellor welcomed me to her office. During my trip to Düzce, I gave some thought as to who the potential three people who had completed their doctorates could be and whether any tolerances could be made. Additionally, I tried to decide whether or not to mention the notions of Georgian nationalists regarding the Laz people and the Laz language. Perhaps it would be inappropriate, however, would they not need to have information on this issue if they wanted to open a department? Having sat down with the Chancellor and ordered coffee, the  subject matter was immediately brought up. The lady Chancellor explained that they had been considering creating such a programme for the past few years but had been unable to accomplish this aim. As a university they had over previous years created a Circassian (Adyghe) Language and Literature programme and also a Georgian Language and Literature programme and students were enrolling in them. These programmes were apparently running well. The teaching staff had been brought over, with the assistance of Circassian Organisations, from Russia. Similarly, the teaching staff for the Georgian Languages programme were brought over from Tbilisi.

The organisation with which they were connected in Tbilisi was საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი  in other words the “The Georgian University Named After St. Andrew the First-Called of the Patriarchate of Georgia”. As can be understood from the name, the University is affiliated with the Patriarchate of Georgia.

During our meeting, a Turkish woman of Georgian descent, Nigar Demircan-Çakır, also joined us.  According to what was explained by the Chancellor, a delegation, including Nigar Demircan-Çakır and the Dean of the Science-Literature Faculty, Prof. İlhan Genç, had a few days earlier on the 17th December attended a meeting in Tbilisi with the intention of forming a partnership with two Georgian Universities, and at this meeting their intention of creating a Laz Language and Literature programme was also on the agenda of the topics discussed.

At the meeting in Tbilisi the attendees from the Georgian side were as follows: Chancellor of the University, Sergo Vardosanidze, Tariel Putkaradze, Teimuraz Gvantseladze, Mikheil Labadze, Sopo Kekua and Nana Kaçarava. (http://sangu.edu.ge/ka/index.php?page=362&news_id=1125&lang=geo). I am sure our interested readers will have heard of the names Tariel Putkaradze and Mikheil Labadze before. During their meeting madame Chancellor also mentioned to me a dialogue which she found quite peculiar. The above-mentioned individuals had apparently said the following: “Whether it be in allocating teaching staff for the Georgian classes or in creating the Turkology programmes in Georgia, we have provided every form of assistance. However, we  have a polite request. We have heard that you intend to create a Laz Language and Literature programme. Do not go ahead in creating this programme.  Or if you do intend to do so please do not bypass us; create the Laz language classes as a subject taught under the aegis of the Georgian Language and Literature programme. We do not accept Laz as a free-standing language but deem it to be a dialect of the Georgian language. If a university in Tbilisi were to have created a programme accepting a dialect of the Turkish language as a language of its own, would you find this to be pleasing? So, therefore, for us the creation of a Laz programme is equally displeasing.

Madame Chancellor had told me that she was not acquainted with the subject and asked whether Laz was in fact a dialect  or the Georgian language or a language of its own.  Insofar as she was aware, Laz was a language on its own, and she found the Georgians' allegations strange. As I stood listening to madame Chancellor, the audacity of the Georgians came as a great shock, surprise and anger.  Furthermore, I realised that the dilemma I had during my journey  about  addressing to this very subject seemed even more relevant and to be something of importance that I should mention. Yes, the Georgian nationalists do not hesitate, and at every opportunity presented to them they attempt, for the purposes of their own interests, to sabotage the Laz cultural, linguistic and political achievements. So what do we as the Laz do? How seriously do we take this subject matter? I remember in previous years when, for the purposes of standing up to Georgian nationalism, we published the Laz Intellectuals’ declaration, certain individuals did not stand by us for frivolous reasons. Certain Laz and supposedly “democratic” Turkish Georgians also accused us of inciting hatred towards Georgia. We tried to explain that we were not in conflict with Georgians as such but specifically with Georgian nationalists, whose groups, lead by the Church, were asserting untruthful and false claims.
Taking a deep breath, I began, to the best of my capability to inform madame Chancellor of a subject matter about which she might possibly have been hearing for the first time: I explained of the actions of the Georgians' request for land during World War I, the Open Letter penned by Simon Dzhanashia and Nikoloz Baratashvili; I mentioned the activities of the church post-2002. I also named renowned Georgian linguists who recognised the Mingrelian and Laz languages as separate languages — amongst these linguists was Arnold Chikobava, whose name is carried by the Georgian Institute of Linguistics. Moreover, such Georgian scholars as Nikolai Marr, Guram Kartozia and İoseb Qipşidze, plus Europeans such as Georges Dumézil were also of the same opinion. I explained that besides Georgian nationalists no-one in their sane mind acknowledges the correctness of their view.

Furthermore, in explaining the ridiculousness of Georgia interfering in the creation of a programme in Turkey, I explained that nearly 99% of the Laz population were Turkish in lineage and that in Georgia, only 1 village, the village of Sarpi (according to the 2012 population count the population of the village of Sarp consisted of 1,120 People.)  was inhabited by a couple of thousand Laz people. I explained that due to the lack of official policy towards the Laz population by the Turkish Republic, the Georgians were trying to fill the gap. The Laz people elect members of their own ethnicity to represent them in Parliament, they pay their taxes to the Turkish Government and are present in Turkish bureaucracy, but the Republic of Turkey does not have an official policy regarding the Laz people. This act of insolence by the Georgians constitutes a kind of ethnic irredentism towards the Laz people.

I told madame Chancellor that the Laz people were deeply disturbed by the Georgian nationalists' behaviour, that the Laz will never accept a Georgian identity, that such thoughts do not exist in the traditional memories of the Laz people, that these notions have been engendered by an ideology of syncretism and attempts by the Georgians in their process of nation-building; I also stated that the Georgian nationalists have equated the Laz people with Kartvelians of Mingrelian ancestry and therefore, in conjunction with this, they regard Lazistan (the region up to and including the Provence of Trabzon) historically to have been Georgian land, and, as such, they have in a self-serving manner created a “mega-lo-idea”. I also added that to create the Laz Language and Literature programme with the assistance of Georgian teachers would result in it being used as a base to import and expand the afore-mentioned ideology and that this must be strenuously opposed. Madame Chancellor explained that she had never listened to this dispute at this level or depth, and, for the purposes of understanding whether the Turkish Republic had an official policy regarding this issue, she would be writing a letter to the Department of Foreign Affairs. I left the Rectorship having stated that I could also prepare a summarised report regarding the views of the Laz People on the matter.

As I was leaving the rectorship, madame Chancellor explained that I could also meet the Dean of the Science-Literature faculty, Prof. İlhan Genç; she also added that the teaching staff for the Georgian classes, Maka Salia and Nana Kacavara were present in the rectorate building. I knew Nana Kaçarava from my visit to Georgia; as for Maka Salia, on the other hand, I was aware of her through her works, namely the “Dictionary of Laz and Mingrelian Fishing Terms”. At the rectorate building, Mr. Genç courteously welcomed me. Ms. Salia was already there and Ms. Kacharvaia also joined us. Madame Chancellor had told me that Ms. Salia, who was of Mingrelian descent, besides Mingrelian also knew Laz. She spoke some Mingrelian with me, but it was apparent that she did not know Laz.

This was also a political move. As stated above, Georgians are of the opinion that Laz and Mingrelian are the same; therefore, anyone who knows Laz would normally also know Mingrelian, and vice versa. They do not separate Mingrelian from Laz; thus, by including Mingrelian and asserting that the Laz population living in Georgia are fully Georgians, they seem to be proposing that the Laz people in Turkey, who are not of the same opinion, are in ignorance. Additionally, they have also been able to manipulate such individuals as the directors of the university. I vigorously opposed this approach and, in the presence of the Georgian teaching staff, I explained the theses of the Georgians to the Dean.

As the Georgian teaching staff were continuing amicably to speak of “brotherhood, being from the same blood, friendship”, they asserted that they were not opposing the creation of a Laz Language  Programme and claimed they were in fact pleased with it. On the other hand, however, just a few seconds later they added, “How do you intend to give classes in literature, when the Laz language has none?!” Having spent the whole day arguing, I returned back to İstanbul by the night-bus. The Georgians, who at every opportunity, whether domestically or overseas, attack the Laz language, the Laz people and our gains, are met all over the place. They use every opportunity to propagandise. Taking advantage of the benefits of being a recognised country, they employ all means necessary to try to ensure that the Laz people and the Laz language are accepted as Georgian.

I reached Istanbul thinking of the actual reason I went to Düzce and with what I had ended up being occupied there. I would now clearly like to state this..  Oh Laz people of Turkey, oh Mingrelians, oh Laz, oh Georgians (wherever you are from) in Georgia, keep this at the back of your minds when interacting with people: as you may be well-aware, bad intentions may lie behind talk of brotherhood. Protect the Laz heritage and your language — react to whoever attempts to reject your ethnic identity or attempts falsely to categorise you!

Skidas Lazuri nena!

- Long live the Laz language!

By İrfan Çağatay

translated by Kadir Erdi Öge.
http://abkhazworld.com/aw/blogs/1364-my-visit-to-duzce-university-kartvelism-is-not-idle-by-irfan-cagatay

3 Ocak 2015 Cumartesi

Düzce Üniversitesi Ziyaretim: Kartvelizm Boş Durmuyor!

Almanya’dayken eski dışişleri bakanımız Sayın Yaşar Yakış üzerinden güzel bir haber aldım. Yaşar Bey’le geçen kış Ağani Murutsxi için Lazca bir röportaj yapmıştık. Röportaj esnasında Yaşar Bey’e Rize ve Artvin üniversitelerinde “Laz Dili ve Edebiyatı” bölümü açılması için girişimlerimizden bahsetmiştim. Yaşar Bey, Düzce Üniversitesi’ne de başvurup vurmadığımızı sordu ve kendisinin Rektör hanımı yakinen tanıdığını ve bu konuda kendisiyle görüşeceğini söyledi.
     Yaşar Bey, Rektör hanımla görüşmüş olmalı ki, Rektör Prof. Dr. Funda Sivrikaya Şerifoğlu, geçen hafta Lazca bölüm açılması için çalışmalara hız vermek istediklerini, bunun için Lazca üzerine doktora yapmış üç kişiye ihtiyaç d
uyduklarını yazmış ve bu üç Doktoru nereden bulunabileceğini sormuştu. Yaşar Bey de Funda hanımın sorusunu bana yönlendirdi.
     Bu gelişmeler üzerine ben de Rektör hanımın davetiyle 19 Aralık Cuma günü sabah erkenden Düzce’ye doğru yola koyuldum.
    Düzce’ye varıp biraz şehir merkezinde oyalandıktan sonra 2 olan randevu saatime yetişmek üzere Üniversite’ye giden belediye otobüsüne bindim. Düzce Üniversitesi şehrin oldukça dışında. Düzce’nin kuzeyinde Konuralp Beldesinde, geniş bir sahaya kurulmuş üniversite. Konuralp beldesi Suncuk, Sancakdere, Osmança, Kabalak, Düzköy, Boğaziçi gibi Çxala göçmeni 93 muhaciri Laz köylerinden oluşuyor.
    Saat tam 2’de Üniversite’deydim. Biraz sonra Rektörlük binasında Rektör Hanım beni kabul etti. Yol boyunca Lazca üzerine doktora yapmış üç kişinin kimler olabileceği, bir tolerans yapılıp yapılamayacağı gibi şeyler düşündüm. Bir taraftan da Gürcü milliyetçilerin Lazlar ve Lazca üzerine iddialarından bahsedip etmemem konusunda karar vermeye çalışmıştım. Belki yakışıksız olacaktı, ama bölüm açmak isteniyorsa bu konuda malumatlarının olması icap etmez miydi?
    Rektör hanımla oturup kahveler söylenir söylenmez, mevzua girdik. Rektör hanım bu bölümün açılmasını birkaç yıldır düşündüklerini fakat bir türlü gerçekleştiremediklerini söylediler. Üniversite olarak geçen senelerde Çerkez (Adige) Dili ve Edebiyatı bölümü ile Gürcü Dili ve Edebiyatı bölümlerini açtıklarını, bu bölümlerde öğrenci aldıklarını belirttiler. Bu bölümler iyi gidiyormuş. Öğretmenler Çerkez Derneklerinin yardımıyla sanırım Rusya’dan getirtilmişti. Aynı şekilde Gürcüce dersler için öğretmenler de Tiflis’ten getirtilmişti.
   Tiflis’te bağlantılı oldukları kurum  საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი yani “Gürcistan Patrikliği Aziz Havari Andrea Adına Gürcü Üniversitesi” imiş. Adından anlaşılacağı üzere bu Üniversite Gürcü Patrikliğine bağlıydı.
   Bu sırada Türkiyeli bir Gürcü olan Nigar Demircan-Çakır hanım da katıldı toplantımıza. Nigar hanım ve Fen-Edebiyat Fakültesi dekanı Prof. Dr. İlhan Genç’in de katıldığı bir delegasyon, birkaç gün önce 17 Aralık’ta Tiflis’te iki üniversite arasında işbirliği konulu bir toplantı yapmışlar ve rektör hanımın aktardığına göre bu toplantıda açılması planlanan Lazca bölüm de gündeme gelmiş.
   Tiflis’teki toplantıya Gürcü tarafından katılan isimler şöyleyedi: üniversitenin rektörü Sergo Vardosanidze, Tariel Putkaradze, Teimuraz Gvantseladze, Mikheil Labadze, Sopo Kekua ve Nana Kaçarava (http://sangu.edu.ge/ka/index.php?page=362&news_id=1125&lang=geo).
   Sanırım ilgili arkadaşlarımız, Tariel Putkaradze ve Mikheil Labadze adlarını duymuşlardır evvelden.
   Rektör Hanım, toplantı esnasında kendisinin oldukça yabancıladığı diyalogu bana şöyle aktardı. Gürcü milliyetçisi, yukarıda adlarını andığımız kişiler, şöyle demişler:
   “Bizler gerek Gürcüce dersler için öğretmen bulmada, gerek Gürcistan’da Türkoloji bölümleri kurulmasında, her türlü kolaylığı yapıyoruz. Ama sizden küçük bir ricamız var. Duyduk ki Laz Dili ve Edebiyatı adı altında bir bölüm açmayı planlıyormuşsunuz. Bu bölümü açmayın. Ya da açacaksanız bile bizi bypass etmeyin, Lazcayı Gürcü Dili ve Edebiyatı bölümü altında açın. Biz Lazcayı bir dil olarak kabul etmiyoruz, Lazca Gürcü dilinin bir diyalektidir. Tiflis’te bir üniversite Türkçenin bir şivesini dilmiş gibi kabul edip bölüm açılması hoş olur muydu? Bizim için de Lazca bölüm açılması hoş olmaz.”
   Rektör hanım, samimiyetle bana, konuya vakıf olmadığını ve hakikaten Lazcanın Gürcü diline bağlı bir şive mi yoksa başlı başına bir dil mi olduğunu sordu. Zira kendileri Lazcayı müstakil bir dil olarak biliyorlardı ve Gürcülerin bu iddialarını garipsemişlerdi.
   Ben Kartvelistlerin yani Gürcü milliyetçilerinin bu cüretleri karşısında büyük bir hayret, şaşkınlık ve kızgınlık hissiyle rektörü hanımı dinledim, bir taraftan da gelirken girip girmemek konusunda dilemmaya düştüğüm mevzunun aslında ne kadar önemli olduğunu ve her ortamda bu bilgilendirmenin yapılması gerektiğini bir kez daha idrak ettim.
   Evet, Gürcü milliyetçiler, Kartvelistler durmuyorlar ve ellerine geçen her fırsatta kendi çıkarları doğrultusunda Lazların kültürel, dilsel ve politik kazanımlarını baltalamaya çalışıyorlardı.
   Bununla birlikte biz Lazlar ne yapıyorduk? Ne kadar ciddiye alıyorduk bu mevzuu? Geçen senelerdeki Gürcü milliyetçiliğine karşı yayınladığımız Laz aydınları deklarasyonu tecrübesinde bazı kişilerin sudan sebeplerle yanımızda durmadıklarını hatırlıyorum. Bazı Lazlar ve güya demokrat Türkiyeli Gürcüler de bizi Gürcü politikasını yanlış anlamakla, Gürcü düşmanlığı yapmakla itham etmişlerdi.
   Bizim Gürcülerle değil, Gürcü milliyetçileriyle çatıştığımızı, Kilise’nin başını çektiği bu grupların iddialarının yalan ve yanlış olduğunu anlatmaya çalıştık ama anlamak istemediler…
   Derin bir nefes alarak Rektör Hanım’ı yabancı olduğu ve muhtemelen ilk kez duyacağı bu mevzuda, en baştan başlamak üzere elimden geldiğince bilgilendirmeye çalıştım. I. Dünya Savaşı döneminde Gürcistan’ın toprak talebi, Sovyetler döneminde Simon Canaşia ve Nikoloz Berdzenişvili’nin açık mektubundan, 2002’den sonra Kilise’nin faaliyetlerinden bahsettim. Tanınmış Gürcü dilbilimcilerin Lazcayı ve Megrelceyi ayrı birer dil olarak kabul ettiklerini, bu isimlerin arasında Gürcistan Dil Enstitüsüne adını veren Arnold Çikobava’nın da olduğunu belirttim. Bundan başka Nikolay Marr, Guram Kartozia, İoseb Qipşidze gibi Gürcistanlı bilim adamları ile George Dumézil gibi Avrupalıların da aynı fikirde olduklarını söyledim. Bu görüşe bazı milliyetçi Gürcülerden başka aklı başında hiç kimsenin katılmadığını ifade ettim.
   Ayrıca, Türkiye’de açılacak bir bölüm için Gürcistan’ın müdahil olmasının anlamsızlığını belirterek, Lazların nüfusunun %99’una yakınının köken olarak Türkiyeli olduğunu, Gürcistan’da sadece yarım bir köy olan Sarp köyünde birkaç bin (Gürcistan’a bağlı Sarp köyünün 2012 tarihli sayıma göre nüfusu 1120 kişidir) Lazın yaşadığını anlattım. Türkiye’nin bir Laz politikasının olmamasından kaynaklı bu boşluğu Gürcistan’ın doldurmaya çalıştığını izah ettim. Lazlar Türkiye parlamentosuna milletvekili gönderiyorlar, Türkiye’ye vergi veriyorlar ve Türkiye bürokrasisinde yer alıyorlar, ama Türkiye’nin resmi bir Laz politikasının olmadığını söyledim. Kartvelistlerin bu yaptığı açık bir küstahlıktı ve Lazlar üzerine hak talep etmek anlamına gelirdi.
   Rektör hanıma Lazların Gürcü milliyetçilerinin bu tavrından büyük rahatsızlık duyduklarını, Lazların Gürcülüğü asla kabul etmediklerini, Lazların geleneksel hafızalarında böyle bir bilginin olmadığını, bu iddiaların Gürcistan’ın uluslaşma sürecinde oluşturulmuş suni bir ideolojinin ürünü olduğunu, Gürcü milliyetçilerinin Lazları Megrel Megrelleri Gürcü olarak eşitlediklerini, dolayısıyla Lazları da Gürcü olarak kabul ederek, buna bağlı olarak Lazistan (Lazeti) olarak kabul ettikleri Trabzon’a kadar olan bölgeyi de Gürcistan’ın tarihi bir parçası olarak gördüklerini, kendilerince bir “Megalo İdea” yarattıklarını dilimin döndüğünce anlattım.
   Gürcü hocalarla oluşturulacak bir Laz Dili ve Edebiyatı bölümünün Gürcistan’ın söz konusu ideolojisinin Türkiyeli Lazlara ithali ve yayılması için bir üs gibi kullanılabileceğini ve buna kesinlikle karşı çıkılması gerektiğini de ekledim.
   Rektör Hanım olayı bu boyutuyla daha önce dinlemediğini, Türkiye Cumhuriyeti’nin bu konu hakkındaki resmi politikasının olup olmadığını ve varsa ne olduğunu sormak üzere Dışişleri Bakanlığına bir mektup yazacağını söyledi. Ben de kendilerine Lazların konu hakkındaki yaklaşımlarını içeren kısa bir rapor yazabileceğimi ifade ederek rektörlükten ayrıldım.
   Rektörlükten ayrılırken Rektör Hanım ilgili dekanlık olan Fen-Edebiyat Fakültesinin dekanı Prof. Dr. İlhan Genç ile de görüşebileceğimi, Gürcüce dersinin hocaları Maka Salia ve Nana Kaçarava’nın da rektörlük binasında bulunduğunu söyledi.
   Nana Kaçarava’yı Gürcistan’dan tanıyordum, Maka Salia’yı ise hazırlamış olduğu “Lazca ve Megrelce Balıkçılık Terimleri Sözlüğü” adlı çalışmasından biliyordum.
   Rektörlük binasında sayın İlhan Bey çok nazik karşıladı beni. Maka Hanım oradaydı zaten, ardından Nana Hanım da geldi. Rektör hanım aslen Megrel olan Maka Hanım’ın Megrelcenin yanında Lazca da bildiğini söylemişti. Kendisi de benimle bir miktar Megrelce konuştu. Ama Lazca bilmediği anlaşılıyordu.
   Bu da bir politikaydı. Yukarıda değindiğim gibi, Kartvelistler Lazca ile Megrelcenin aynı olduğunu, Lazca bilenin de normal olarak Megrelce ve Megrelce bilenin de normal olarak Lazca bildiğini söylüyorlardı. Megrelleri ve Lazları birbirinden ayırmıyor, böylelikle Megrelleri de işin içine katarak Gürcistan’da Gürcü olduğunu kabul eden büyük bir Laz nüfusunun varlığını ileri sürerek, Türkiye’deki aynı fikirde olmayan Lazları bu cahilliklerinden ötürü hoş görüyorlardı. Dahası, konu hakkında bilgisi olmayanları, mesela üniversite yönetimini de manipüle edebiliyorlardı.
   Bu yaklaşımlarına şiddetle karşı çıktım ve dekan beye de Gürcüce hocalarının da bulunduğu dekanlık odasında Kartvelistlerin tezlerini izah ettim.
   Gürcü hocaları bir yandan “kardeşlik, aynı kandan olma, dostluk” gibi dostane söylemlere devam ederken, öte yandan kendilerinin Lazca bölüm açılmasına karşı olmadıklarını, bundan sevinç duyacaklarını belirtiyorlardı. Ama bir iki saniye sonra da ekliyorlardı: “Edebiyat dersini nasıl vereceksiniz ki, Lazcanın bir edebiyatı yok!”
   Bütün gün tartıştıktan sonra, akşam otobüsüyle İstanbul’a döndüm. Yurt içinde ve dışında her fırsatta Lazcaya, Lazlara saldıran, bizim kazanımlarımızı engellemeye çalışan Kartvelistler her yerde karşımıza çıkıyorlardı. Bütün propaganda imkanlarını deniyorlar, devlet olmanın açtığı bütün kapıları zorluyorlar ve Lazları Gürcü, Lazcayı da Gürcüce olarak kabul ettirmek için ellerinden geleni yapıyorlardı.
   Ne için görüşmeye gittim, neyle uğraştım diyerek gece İstanbul’a vardım.
   Şimdi açıkça şunu söylemek istiyorum. Ey Türkiyeli Lazlar, Megrel, Gürcü ya da Laz, Gürcistan’dan kim olursa olsun, herkesle olan ilişkilerinizde bu durumu göz önünde bulundurunuz. Sizin sandığınız gibi, kardeşlik sözlerinin arkasında bu niyet yatıyor olabilir. Lazlığa sahip çıkın, dilinizi, kimliğinizi inkar edenlere, size yeni bir gömlek biçenlere tepkinizi gösterin. Kişisel ilişkiler başka, ama size ideoloji ithal etmelerine fırsat vermeyin!

   Skidas Lazuri nena!

                                                                                       İrfan Ç. Aleksishi